Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

«Ο χρυσός αιώνας για τον οποίο πρώτος μίλησε ο Ηράκλειτος, δεν υπήρξε ποτέ. Παρά ταύτα, ποτέ ο άνθρωπος δεν παραιτή­θηκε από την προσπάθεια να βελτιώσει τις συνθήκες της ύπαρξής του στη Γη ώστε, αν μη τι άλλο πνευματικότερο, να πεθάνει χορτάτος. Και μη μου πείτε πως πεθαίνει κανείς το ίδιο αποτε­λεσματικά και χορτάτος και πεινασμένος, γιατί το πρόβλημα δεν είναι το μετά θάνατον, αλλά το πριν απ” το θάνατο. Ο μουσουλμανικός Παράδεισος, πιο πρακτικός από το χριστιανικό (και με καλή κουζίνα) είναι γεμάτος πιλάφια και σερμπέτια (και ουρί). Αλλά δεν νομίζω πως εκλήθη σε γεύμα εκεί κανένας ζω­ντανός και εξαθλιωμένος μουσουλμάνος.

Όπως και να “ναι, όλοι οι παράδεισοι όλων των θρησκειών (υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία παραδείσων, ώστε να μπορεί κα­νείς να διαλέξει αυτόν που του ταιριάζει με την ίδια περίπου έννοια που διαλέγει τον τόπο των διακοπών του) αν και φα­νταστικοί έπαιξαν έναν πραγματικό ρόλο στη ζωή των ζωντα­νών. Συνετέλεσαν στο να εδραιωθεί και να εξαπλωθεί ο πανάρ­χαιος πόθος για μια καλύτερη ζωή εδώ στη Γη.

Κι αν ο μωαμεθανισμός είναι μια θρησκεία που της αρέσει να μπερδεύεται στα γήινα είναι γιατί το πιλάφι και το σερμπέτι συνεχίζουν να παίζουν το ρόλο τους στη διατήρηση του οράμα­τος για μια καλύτερη ζωή εδώ στη Γη. Ενώ ο χριστιανισμός, μι τα πνευματικά του ιδανικά, εκτός του ότι δεν πέτυχε και πολλά όσον αφορά την πνευματικότητα του χριστιανού που βασίζει την πνευματική του ανάπτυξη μόνο στα Ιερά Κείμενα, είχε σαν αποτέλεσμα και μια κάποια παραίτηση από την προσπάθεια του καλού χριστιανού για πλουτισμό. Ίσως πείτε πως αυτό είναι μάλλον καλό και πως φανερώνει άνθρωπο μάλλον φιλοσοφημέ­νο. Ναι, αλλά, δεν είναι φιλόσοφοι όλοι αυτοί οι αφελείς θιασώ­τες της χριστιανικής ολιγάρκειας. Θα έλεγα πως είναι μάλλον ηλίθιοι παρά φιλόσοφοι.

Ως εκ τούτου, οι χριστιανοί έπρεπε να βρουν έναν τρόπο να γίνουν ελαφρώς μουσουλμάνοι, χωρίς όμως να εγκαταλείψουν τον πνευματικό χριστιανισμό. Και τον βρήκαν. Συγκεκριμένα, τον βρήκε ο γερμανός καλόγερος Μαρτίνος Λούθηρος το 1516. Σου λέει, και δικαίως, ο άνθρωπος: η σχέση με τον Θεό είναι προσωπική. Γιατί, λοιπόν, να ανακατώνεται η Εκκλησία σε τού­τη την τετ-α-τετ σχέση; Ανάμεσα στον Χριστό και τον πιστό πρέπει να παρεμβάλλεται μόνο η Βίβλος και κανένας άλλος απ” αυτούς που παριστάνουν τους ειδικούς στο διακανονισμό των εχόντων σχέση με την εν Χριστώ πνευματική ζωή. Δεν μας χρειά­ζεται, λοιπόν, ο Πάπας, ο προϊστάμενος των μεσολαβητών και των πλασιέ της πίστης, που ανταλλάσσουν τις προσφερόμενες πνευματικές υπηρεσίες με υλικά αγαθά, χωρίς ωστόσο να προσ­διορίζουν την ακριβή ισοτιμία, ίσα ίσα για να τελείται πιο άνε­τα η κλοπή.

Ο Λούθηρος με τη μεταρρύθμισή του, που ονομάστηκε προ­τεσταντισμός (από το ρήμα protester που σημαίνει διαμαρτύρο­μαι, εξ ου και διαμαρτυρόμενοι οι προτεστάντες) έφερε τα πάνω- κάτω στην κοινωνία των χριστιανών. Για πρώτη φορά στην ιστο­ρία του χριστιανισμού κάποιος τόλμησε να πει πως η πίστη στο Θεό, ή σε ό,τι άλλο, είναι μια εντελώς προσωπική υπόθεση, θα λέγαμε υπαρξιακή και όχι κοινωνική, αντίθετα από την οργα­νωμένη Εκκλησία που είναι μια υπόθεση κοινωνική.

Πρέπει, λοιπόν, να δίνει κανείς βάση στο Ευαγγέλιο (εξ ου και ευαγγελικοί οι διαμαρτυρόμενοι) αλλά όχι και στους παπά­δες. Άλλωστε, αφού οι περισσότεροι παπάδες δεν μπορούν να διαβάσουν ούτε καν εφημερίδα είναι φυσικό να μην μπορούν να διαβάσουν το πολύ δυσκολότερο Ευαγγέλιο, ακόμα και στη σπάνια περίπτωση που κάπως κατανοούν, σε μας εδώ, την αλεξανδρινή διάλεκτο της μετάφρασης (από τα εβραϊκά) των Εβδομήκοντα. Άλλωστε, όσο λιγότερο καταλαβαίνει ο πιστός τις ευαγγελικές ρήσεις, τόσο καλύτερα κάνει τη δουλειά του το ιερατείο. Γιατί, αν ο πιστός καταλάβαινε τι ακριβώς λέει το Ευαγγέλιο και δεν το εισέπραττε σαν ένα περίεργο σιβυλλικό κείμενο, θα κινδύ­νευε να καταλήξει επαναστάτης, σαν τον χριστιανό Βίλχελμ Βάιτλινγκ που διαδέχτηκε ο Καρλ Μαρξ στην ηγεσία του διε­θνούς εργατικού κινήματος.

Ο μεγάλος κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ αποδίδει στον πουριτανικό και οικονόμο προτεσταντισμό την ανάπτυξη του καπι­ταλισμού. Σίγουρα δεν έχει εντελώς άδικο, αν και ο προτεστα­ντισμός δεν προηγείται, αλλά έπεται της κοινωνικής ανάγκης για μια παραπέρα ανάπτυξη της οικονομίας. Πάντως δεν είναι ο προτεσταντισμός που δημιουργεί τον καπιταλισμό, αλλά ο καπιταλισμός που δημιουργεί τον προτεσταντισμό. Αυτή είναι η άποψη του Μαρξ.    

Όπως και να “ναι, ο προτεσταντισμός είναι το χριστιανικό δόγμα που ταιριάζει γάντι στον καπιταλισμό. Διότι ενδοστρέφει τους ηθικούς κανόνες του χριστιανισμού και τους κάνει προσω­πική υπόθεση του καθένα. Αλλά όταν ο καθένας αρχίσει να ερμηνεύει τους ηθικούς κανόνες του χριστιανισμού όπως τον βολεύει εκάστοτε, θα εμφανιστεί αυτομάτως μια ηθική μπακά­λικη, μια ηθική μανάβικη, μια ηθική δικηγορίστικη, ιατρική, στρατιωτική, μασονική και πάει λέγοντας.

Μεγάλη εφεύρεση ο προτεσταντισμός. Ένα θρησκευτικό δόγμα κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του «ελεύθερου ανθρώπου» που δεν δέχεται πλέον τους διαφωτιστές και τους πνευματικούς καθοδηγητές και μεταθέτει την ευθύνη για το ηθικώς ζην στο άτομο. Ο καθένας πλέον μπορεί να επιδιώξει τη σωτηρία της ψυχής με τις δικές του και μόνο δυνάμεις και χωρίς τη βοήθεια του ιερατείου. Κι αν θέλει να αμαρτήσει, να αμαρτήσει όσο θέλει. Δικός του λογαριασμός και λογαριασμό δεν έχει να δώσει σε κανέναν παπά. Αν, πάλι, θέλει να αγιάσει, τόσο το καλύτερο γι” αυτούς που δεν θέλουν να αγιάσουν και επιλέγουν το ευγενές σπορ της συσσώρευσης του πλούτου, το οποίο όπως ξέρουμε, δεν είναι ακριβώς χριστιανικό. Αλλά το χριστιανισμό θα κοιτά­με τώρα ή την οικονομική ανάπτυξη;

Μέχρι την εποχή του δαιμόνιου Λούθηρου η οικονομική ανάπτυξη εξαρτιόταν από την οργανωμένη Εκκλησία που κα­νόνιζε τα πάντα, με το αζημίωτο φυσικά, σαν ένας διακριτικός και συχνά εντελώς αδιάκριτος εργολάβος των πάντων. Με τον

Λούθηρο, τούτη η εργολαβία περνάει στους κοσμικούς, δηλαδή τους ταχύτατα ανερχόμενους αστούς και ο Πάπας τραβάει τα μαλλιά του. Πάντως, κοντά στον προτεσταντισμό, που είναι το κυρίαρχο χριστιανικό δόγμα στην Αμερική, συνεχίζουν να υπάρ­χουν και τα προγενέστερα, που κατά σειράν εμφανίσεως στην ιστορία είναι η ορθοδοξία και ο καθολικισμός.

Και η μεν ορθοδοξία δεν είχε και τόσο καλή τύχη από από­ψεως προσηλυτισμού οπαδών, έτσι που αδιαφορεί για τον πλούτο των κοσμικών, ο δε καθολικισμός έγινε άκρως ενοχλητικός έτσι που προσπαθεί να ελέγξει τα πάντα, όπως τον παλιό καλό καιρό που ο Πάπας εκτός από πνευματικός ηγέτης, ήταν και υπέρτα­τος κοσμικός άρχων, πάνω απ” όλους τους κοσμικούς άρχοντες, πάνω απ” όλους τους βασιλιάδες, πράγμα που είχε ως συνέπεια μια ατέλειωτη σειρά εξεγέρσεων και επαναστάσεων των κοσμι­κών κατά των θρησκευτικών ηγετών, και τανάπαλιν.

Ενώ η ειρηνική ορθοδοξία δεν γνώρισε σοβαρές αναταραχές, τουλάχιστο σε μεγάλη έκταση. Ήσυχη και ενδοστρεφής, έπαιξε πολύ μικρό ρόλο στη δημιουργία και την ανάπτυξη του καπιτα­λισμού. Και είναι βέβαιο πως αν εμείς εδώ δεν καταφέραμε να σοβαρευτούμε σαν καπιταλιστές ώς ένα μεγάλο βαθμό το οφεί­λουμε στην ορθοδοξία. Κανείς σοβαρός καπιταλιστής που σέβε­ται τον καπιταλιστή εαυτό του δεν μπορεί να είναι σοβαρός χριστιανός ορθόδοξος. Μπορεί όμως να είναι σοβαρός καθολι­κός κι ακόμα καλύτερα σοβαρός προτεστάντης.

Θα άξιζε να μελετηθεί σοβαρά ο ανασταλτικός ρόλος της ορθοδοξίας και στην ανάπτυξη του ρωσικού καπιταλισμού κα­θώς και ο ρόλος της στην αυτοκρατορική οργάνωση του κρά­τους, παλιότερου και νεότερου. Γιατί, αν ο προτεσταντισμός ταιριάζει στον καπιταλισμό, η ορθοδοξία ταιριάζει στις αυτο­κρατορίες και τη διαρχική τους εξουσία.

Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ο κοσμικός άρχων (αυτοκρά­τωρ) μοιραζόταν την εξουσία με το θρησκευτικό άρχοντα (πα­τριάρχη) κι έτσι ο μεν αυτοκράτωρ ήλεγχε τη συμπεριφορά, κυρίως την οικονομική, των υπηκόων του, ο δε πατριάρχης τη συνείδη­ση των ίδιων υπηκόων. Και ούτω πως, κρατώντας τον υπήκοο η εξουσία κι από μέσα κι απ” έξω έκανε έξοχα τη δουλειά της. Αλλά η αυτοκρατορία δεν είναι πρόσφορο διοικητικό σύστημα για την ανάπτυξη του καπιταλισμού, που προϋποθέτει αυξημέ­νη προσωπική πρωτοβουλία. Κι έτσι κάποτε κατέρρευσε σαν οργανωτικός και διοικητικός θεσμός.

Παρά ταύτα, εμείς εδώ επιμένουμε να πάρουμε την Πόλη και να ανασυστήσουμε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ε, λοιπόν, να την πάρουμε. Κι αν δούμε, όχι σοσιαλισμό, έστω και πράσι­νο, αλλά ψήγματα σοβαρού καπιταλισμού, να μου τρυπήσετε τη μύτη, αν και είμαι σίγουρος πως η μύτη μου θα παραμείνει ατρύπητη γιατί δεν προβλέπεται σύντομη επίθεση των ελληνι­κών στρατευμάτων κατά της Κωνσταντινουπόλεως. Κι έτσι εγώ ο απόγονος Κωνσταντινουπολιτών θα συνεχίζω να πηγαίνω στην Πόλη σαν τουρίστας, προκειμένου να βλέπω όσους από τους συγγενείς μου απόμειναν ακόμα εκεί.

Και, κοίτα να δεις πλάκα: εμείς οι Κωνσταντινουπολίτες δεν θέλουμε να πάρουμε την Πόλη και την Αγια-Σοφιά -ω, μεγάλε βασιλιά! Το θέλουν όμως κάτι βλαχαδερά. Τι να τους πεις. Ας πάνε να την πάρουν. Ιδού η Πόλη, ιδού και το «πήδημα» (από τους Τούρκους). Έχετε ακούσει κάτι για κείνο το περίφημο «οθωμανικόν δίκαιον»; Ε, αν έχετε ακούσει, πηγαίνετε στην Πόλη να την πάρετε και*θα καλοπεράσετε.

Το πόσο λείπει ο προτεσταντισμός από την Ελλάδα, γίνεται φανερό κι από εκείνες τις παραθρησκευτικές οργανώσεις τύπου «Ζωή», «Σωτήρ» και τα τέτοια. Κατά τον Χρήστο Γιανναρά οι παραπάνω είναι προτεσταντικές οργανώσεις και μόνο κατ” όνο­μα εμφανίζονται σαν ορθόδοξες. Ξέρουμε, άλλωστε, τι* έκαναν για να ενσταλάξουν το γνήσιο φιλελευθερισμό του laissez faire (του άστα να πάνε από μόνα τους) στη διάρκεια του Εμφύλιου πολέμου και λίγο μετά, τότε που το πρόβλημα του εκκαπιταλι- σμού της χώρας ήταν άκρως επείγον. Όταν χρεοκόπησε η προ­σπάθεια για γρήγορη φιλελευθεροποίηση της Ελλάδας (με τη μάταιη βοήθεια των Αμερικανών), οι παραπάνω οργανώσεις πήραν την κατιούσα.

Εντάξει «τα χριστιανόπουλα θα πάμε με χαρά, να βρούμε μήνυμα που φέρνει τη χαρά». Και πήγαν. Αλλά μήνυμα δεν έφεραν. Η Ελλάδα δεν έγινε ευθέως προτεσταντική χώρα τότε που έπρεπε, γιατί θα γινόταν έμμεσα με καθυστέρηση πέντε αιώνων περίπου; Είπαμε, είμαστε καθυστερημένοι. Αλλά, διάο­λε, όχι τόσο όσο πίστευαν αυτοί οι δόλιοι που οργάνωσαν αυτές τις θρησκευτικοπολιτικές οργανώσεις.

Εν πάση περιπτώσει, η ελληνική ορθόδοξη Εκκλησία, με τις φεουδαρχικές της δομές, απέτυχε να βοηθήσει τον εγχώριο καπι­ταλισμό που έμεινε καθηλωμένος στο επίπεδο του κουλουρτζή και του σουβλατζή. Που, βέβαια, είναι κι αυτοί ελεύθεροι επιχειρημα­τίες και τρέμουν τον κομουνισμό, γιατί «θα τους τα πάρει όλα». Και το πανέρι του κουλουρτζή και τη φουφού του σουβλατζή!

Αυτοί που έλυσαν μ” έναν εντελώς εκπληκτικό τρόπο το πρό­βλημα της οικονομικής ανάπτυξης διά της θρησκείας (για την ακρίβεια: και διά της θρησκείας) ήταν οι πάντα δαιμόνιοι Άγγλοι. Κράτησαν από τον καθολικισμό ό,τι τους βόλευε, πήραν κι από τον προτεσταντισμό ό,τι τους ήταν χρήσιμο, τα χτύπησαν γερά στο μίξερ του πρωτοπόρου αγγλικού καπιταλισμού (το τι χρω­στάει ο διεθνής καπιταλισμός στην Αγγλία, δεν λέγεται) και έφτια­ξαν την Αγγλικανική Εκκλησία, νόθο τέκνο προερχόμενο από διασταύρωση καθολικισμού με προτεσταντισμό.

Η καημένη η ορθοδοξία πάλι έμεινε απέξω. Κανείς σοβαρός καπιταλιστής δεν τη θέλει κοντά του γιατί είναι αντιπαραγωγι­κή. Παρά ταύτα, όμως, εκείνα τα «φρούτα» που ονομάστηκαν νεοορθόδοξοι παριστάνοντας κι από πάνω τους αριστερούς, επιμένουν πως η ορθοδοξία κατέχει το μυστικό για τη λύση των κοινωνικών προβλημάτων. Κύριοι, αφήστε την Ελλάδα να γίνει καπιταλιστική χώρα και άντεστε στο Αγιο Όρος. Το σοσιαλισμό τον γεννάει ο καπιταλισμός, όχι η ορθοδοξία.»

Βασιλης Ραφαηλίδης

Από το βιβλίο «ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ» Εκδόσεις 21ου

Print PDF

Σχετικά θέματα:

1. Ευρωπαϊκή Ένωση και Χριστιανισμός. Πού βαδίζουμε;
2. Χριστιανισμός και Κομμουνισμός – Οι ομοιότητες μιας θρησκείας και μιας ιδεολογίας
3. Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΝΙΤΣΕ